هورامان
در سالهای اخیر توریستهایِ به نسبت زیادی از منطقه ی هورامان دیدن کرده اند که این خود به توهمات ناسیونالیستیِ هورامی ها دامن زده. و در مخیله شان چنین می پندارند که جهانیان کم کم دارند پی به اهمیتِ فرهنگ هورامان می برند. اما کافیست که به این پدیده در بستری کلی تر بنگریم چراکه فقط پای هورامان در میان نیست. در یکی دو دهه ی اخیر سلایق توریستها به بازدید از مناطق بکر وبدوی هدایت شده، رویه ایی که در آن ما با مسافرت ساکنین مراکز شهری به نواحیِ حاشیه اییِ نامتمدن طرفیم؛ از قبایل آفریقایی بگیر تا هورامان خودمان! توریستهایی که در تقلای اصالت، معنویت، سادگی و ازاین دست مفاهیم تو خالی اند. این گرایش آشکارا از زیبایی شناسیِ پست مدرن تغذیه می کند. اما همانطور که بوردیو خاطر نشان می کند، سلطه ی طبقاتی هرچند شکلی فرهنگی به خود گرفته است اما نهایتن ماهیتی اقتصادی دارد. بنابراین فهم درست ما از این روال در گرو درک پشتوانه ی اقتصادی آن است؛ این سوال که چرا ذائقه ی مسافران به بازدید از مناطق بدوی هدایت شده؟ سوالی که پاسخش را باید در منطق و مناسبات سرمایه جست.
سرمایه، خلا را برنمی تابد، هیچ وقت نمی خواهد جایی خالی، به حال خودش رها شود و گوشه هایی از فضای جهان، بیرون از روابط سرمایه داری باقی بماند یا ذره ایی از پتانسیل تحقق ارزش افزوده و تراکم سرمایه به صورت بالقوه رها شده و بالفعل نشود. یعنی تمامیِ فضا ها باید به گونه ایی پر شوند و چرخه ی پول را روغن کاری کنند. این همان منطق جهانی شدن سرمایه است. حرکت سرمایه به تمامیِ گوشه کنارهای جهان، به دنجترین نقاط تا درگیر فرایند بازتولید سرمایه شوند.
بنابراین رواج این قبیل مسافرتها و بازدید از مکانهایی چون هورامان نه به معنای اعتبار و اهمیت آن بلکه در حکم نسخه ایست که سرمایه داری برای آن تجویز کرده است. در چنین مناطقی که چندان به توسعه و پیشرفتی نایل نشده اند، چه بهتر که بتوان از همین بدویت آنها پول دراورد. اما آنچه که در امثال هورامان مبادله و به فروش گذاشته می شود خودِ فرهنگشان است. به سیمایِ جدید هورامان که نگاه کنید پر شده از فروشگاههای صنایع دستی و عرضهء هر آنچه که یک توریست تقاضا می کند؛ نه فقط صنایع دستی بلکه تمامی رویدادهای آیینی و اجتماعی هم در روال تجاری سازی فرهنگ به فروش گذاشته شده اند. به دیگر بیان ویترینی فراهم شده برای نمایشِ امر تماشایی و پوشاندن واقعیت.
"گردشگر آدمخوار" به هیچ وجه تعبیری بی ربط نیست چراکه نه تنها منابع و کالاهای مادی، بلکه فرهنگ جامعه ی میزبان را هم مصرف میکند. بیراه نیست اگر این گرایش از توریسم را معادل استعمار در قرون پیشین بدانیم. منتها در یک بازیِ مضحک خودِ جامعه ی میزبان هم همان تصویر جعلی و کاذب را به خورد مسافران میدهد و حتی خودشان را از نگاه او ورنداز می کنند و گردشگران هم آنها را توام با تکبری آقا منشانه به اجرای همان نمایش تشویق می کنند. چیزی شبیه به نگرش ما به بچه های کوچک؛ هرچند جدیشان نمی گیریم اما برای اینکه دنیای موهومشان خراب نشود در بازیشان مشارکت می کنیم. یک ریاکاریِ مشمئز کننده همیشه در نگاه گردشگر هست. او همیشه با حفظ فاصله نگاه می کند، همچون دیدن حیوانات در قفسهایِ باغ وحش! گردشگر جامعه ی بدوی را در تصویری قاب شده و کارت پستالی می نگرد و فقط زمانی می تواند درکی درست داشته باشد که فاصلهء محلی ها را از آداب و رسومشان ببیند تا به او بگویند؛ ما مجبوریم به این مناسک احمقانه احترام بگذاریم، تو چرا می خواهی مرتکب چنین حماقتی شوی؟
در واقع آنچه که توریستها در پیش هستند یک دیگریِ اخته شده است. علی رغم ادعایی که این جریان توریسم( به تاسی از چند فرهنگ گرایی پست مدرن) می کند آنها فقط تا آنجا با فرهنگهای دیگر مدارا می کنند که آداب و سننشان بی خطر باشد، تا آنجا که یک دیگریِ واقعی نباشند. عاری از جوهر دیگر بودگی (مثلن اعتراضشان به ختنه ی دختران در این مناطق) همان قهوه ی بدون کافئین و آبجوی بدون الکل!
الا ایحال مراکز شهری و صنعتی برای جان تازه بخشیدن به شهروندان خسته ، به مناطق تفریحی اقماری وابسته اند. به مکانهایی که تلفیقی از طبیعت و معنویت باشند و رازو رمز نداشته شان بتواند چند صباحی مسافران را ریفرش کند تا همچنان که آدورنو می گوید برگردنند و قبراق تر به گردش پول کمک کنند.
نتیجتن آنچه که گفته شد را می توان با ارجاع به مارکس خلاصه کرد؛ در جهان سرمایه داری، فرهنگ تبدیل به انباری می شود که هیچ آت و آشغالی از آن حذف نمی شود، مبادا که روزی برای آن مشتری پیدا شود! و اکنون هم برای فرهنگ هورامان مشتریانی پیدا شده!
این را هم اضافه کنم؛ "شیوه ایی از انتقال سنت وجود دارد که معادل فاجعه است، میراث."
